Vranjanci 31. januara slave 145 godina od oslobođenja posle petovekovnog ropstva pod Turcima

Nakon pet dana borbi, slobodu u Vranju je 31. januara 1878. godine dočekalo nešto više od 8.000 ljudi i tako je okončana skoro pet vekova duga vladavina Osmanlija u tom gradu. Prema zapisima čuvenog generala Belimarkovića, “tog dana kada je oslobođeno Vranje, magla je bila gusta kao testo”, a taj datum Vranjanci tradicionalno proslavljaju kao jedan od najznačajnijih za grad, dok omaž srpskom vojniku - spomenik “Čika Mita” iz 1903. godine sa isklesanim imenima svih dobrovoljaca, redova i starešina, i danas čuva stražu na Trgu Republike.

Oslobođenje Vranja predstavlja jednu od završnih etapa oslobođenja Srbije od Turaka, a borbe za oslobođenje Vranja počele su 26. januara i završile se u zoru, 31. januara, kada je vojska na čelu sa majorom Radomirom Putnikom ušla u Vranje posle 422 godine, 2 meseca i 17 dana ropstva.

Prema istorijskim podacima, dve pobede bile su presudne za ulazak u Vranje i njegovo oslobođenje - vis Čavrljuga, severno od Vranja, i selo Ranutovac.

Ulica u Vranju pre oslobođenja od Turaka, iz albuma za kralja Milana Obrenovića; foto: Arhiva N. S. Turci su počeli da se povlače noću, 31. januara, a general Belimarković izdao naređenje da se formira grupa koja će pod komandom majora Radomira Putnika u zoru da nastavi da goni Turke do oslobođenja.

U bitkama za Vranje poginula su oko 122 srpska, ali i 630 turskih vojnika.

Krstata džamija pre oslobođenja od Turaka, iz albuma napravljenog za kralja Milana Obrenovića; foto: Arhiva N. S. Dok se u Vranju slavilo, odred majora Radomira Putnika krenuo je u poteru za turskom vojskom prema Bujanovcu i Preševu pa je Bujanovac oslobođen 1. februara, a Preševo, Trgovište i sela pored Pčinje 2. februara.

Nakon potpisivanja mirovnog sporazuma Rusko - turskog rata 3. marta 1878. godine, Vranje je trebalo da postane deo Kneževine Bugarske, da građani Vranja nisu pisali knezu Milanu Obrenoviću i tražili da Vranje ostane pod srpskom vlašću.

Rušen dva puta, bez ruke i puške, “Čika Mita” već 120 godina čuva stražu

Spomenik oslobodiocima Vranja iz 1878. godine, poznat kao “Čika Mita” nalazi se na Trgu Republike u samom centru Vranja, između zgrade Opštine, Suda i hotela Vranje.

Vranjanci su donacije za podizanje spomenika počeli da sakupljaju 1900. godine, a i sam general Belimarković je priložio tadašnjih 2.000 dinara. Spomenik je podignut 1903. godine i rad je beogradskog vajara Simeona Roksandića.

Koliko je poznato, “Čika Mita” nije posvećen konkretnom čoveku - on predstavlja srpskog vojnika, a ne zna se ni ko mu je dao ime.

Bugarski okupatori su spomenik rušili dva puta, ali je opet obnavljan. U Drugom svetskom ratu su ga čak lancima vezali za tenk i porušili ga. “Čika Miti” je tada polomljena leva ruka u kojoj je držao pušku, ali su ga Vranjanci ostavili tako da podseća na bugarske zločine.

Za razliku od ostalih spomenika koji su Vranjancima ostali iz perioda pod Turcima, među kojima i staro tursko kupatilo - Amam, zgrada Narodnog muzeja, crkva, Beli most, “Čika Mita” je podignut kao podsetnik na zločine i u čast onima koji su se izborili da prekinu pet vekova dugo ropstvo.

Sportski turniri, predavanja, izložbe u sklopu obeležavanja Dana grada Vranja

Obeležavanje 145. godišnjice oslobođenja od Turaka počinje od srede, 25. januara i pratiće je sportski turniri, izložbe, predavanja, dodele nagrada i najviših gradskih priznanja. Ranijih godina Vranjanci su kao poklon od Grada dobijali koncert, međutim, kako je iz Grada potvrđeno Južnim vestima, ove godine ga neće biti.

Od 25. do 28. januara u Sportskoj hali će biti održani turniri u malom fudbalu, džudou i karateu, košarci i šahu, odbojci i stonom tenisu, a obeležavanje Dana grada nastavlja se u subotu, 28. januara, u vranjskom teatru gde će biti proglašeni najbolji radovi i dodeljene diplome i nagrade na literarnom konkursu “Lepota slobode daleko se vidi, zbog nje se pretka potomak ne stidi”.

Tradicionalni marš do Osatice “Stazama oslobodilaca Vranja iz 1878. godine” planiran je u nedelju, 29. januara, a narednog dana će u Gradskoj kući biti priređen prijem za pripadnike 4. brigade Kopnene vojske.

Istog dana, u Galeriji pozorišta “Bora Stanković” će biti otvorena izložba “Evo mene, eto vas” Istorijskog arhiva “Šumadija” iz Kragujevca, a zatim i predavanje prof. dr Saše Stanojevića na temu “Vranje i južni srpski krajevi između Sanstefanskog i Berlinskog mirovnog sporazuma 1878. godine”.

Izložba slika “Trideset godina legata Zorana Stošića Vranjskog” će biti otvorena u 19 sati u Galeriji Narodnog muzeja.

Po tradiciji, 31. januara, će biti položeni venci i cveće na Spomenik oslobodiocima Vranja od Turaka “Čika Mita” i održana Svečana akademija i dodeljena priznanja “31. januar” u teatru.